“Trabzon-Gümüşhane Karayolu Zigana Dağı Mevkiinde Çığ Olayı”

Trabzon-Gümüşhane karayolunun Zigana Dağı tünel çıkışında (Trabzon tarafına yaklaşık 2,5 km) 11.02.2020 tarihinde saat 20.30 sularında meydana gelen çığda seyir halindeki 3 araç hasar görmüş, yol 2 saat ulaşıma kapanmıştır (Şekil 1). Buna istinaden Jeomorfoloji Derneği üyelerinden Gümüşhane Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü Araştırma Görevlisi Fatih IŞIK, olay yerinde incelemelerde bulunmuş ve bu raporun taslağını hazırlamıştır.

Çığ, birikmiş kar kütlelerinin bulunduğu yerden ani ve hızlı bir şekilde eğim yönünde hareket etmesiyle gerçekleşir. Kar örtüsü ve niteliği, yamaç eğim dikliği, eğim yönü (bakı), rüzgâr yönü, bitki örtüsünün olup olmaması çığ tehlikesi olasılığını ve şiddetini belirleyen faktörlerdir. Doğal ya da insan kökenli ses dalgaları, zemin titreşimleri çığlar için fiziksel tetikleyicilerdir. Çığ; toplum yaşamını ciddi anlamda olumsuz etkileyecek, kesintiye uğratacak, can ve mal kayıplarına, sosyal, ekonomik ve çevresel problemlere, bozulmalara neden olacak boyutlarda gerçekleştiğinde afet olarak nitelendirilir.

Trabzon-Gümüşhane karayolunda meydana gelen kar çığının kaynak noktası 2177 m’de, olayın gerçekleştiği yer ise 1692 m’de yer almaktadır. Çığın kaynak bölgesi ile meydana geldiği yer arasında yatay uzaklık 1260 m, yükselti farkı 485 m, eğim uzunluğu ise 1350 m olarak belirlenmiştir. Maksimum eğim değeri %54, ortalama eğim değeri ise %38 olarak hesaplanmıştır. Çığ kuzeydoğu bakılı bir yamaçta gerçekleşmiştir (Şekil 1). Kar yağışlı gün sayısı Zigana Dağı çevresindeki meteoroloji istasyonlarında yıllık ortalama 20 ile 45 gün arasında değişmektedir. En fazla kar yağışı Aralık, Ocak ve Şubat aylarında görülmektedir. Bu gibi çığ afetleri ise kar örtüsünün kalınlığının arttığı ve erimeye başladığı zamanlarda artış göstermektedir.

Yükseltinin fazla, eğim değerinin yüksek ve orman üst sınırının üzerindeki bu alanda biriken karlar, doğal etmenlerle ya da insan kaynaklı titreşimlerle yerlerinden kopmuş hızla yamaç aşağı vadi boyunca harekete geçmiştir. Vadi boyunca hızla aşağıya doğru akan karlar karayolunda ulaşımı engellemiştir. Her ne kadar gür orman varlığına sahip bir saha olsa da orman üst sınırının bu kesimde oluşu ve tahribatlar nedeniyle bitki örtüsünden yoksun açık alanlara yoğun bir şekilde yağan kar, vadi içerisinde kendisine bir çıkış yolu bulup karayoluna doğru akışa geçmiş ve çığı meydana getirmiştir. Zigana Dağları’nın hem kuzey hem de güney aklanında vadi çığı diyebileceğimiz sahalar mevcuttur (Şekil 1-2).

Böyle afetlerle bir daha karşılaşmamak için bu tür çığ riski taşıyan sahaların detaylı bir şekilde belirlenip, haritalanması gerekmektedir. Bu sayede hangi yerleşme ve ulaşım hatlarının çığ riski taşıdığı net bir şekilde belirlenebilir. Riski yüksek sahalarda ise bir an önce önlemler alınması gerekmektedir. Çığ yüksek riskli sahalarda, jeomorfolojik özelliklere göre çığ tünelleri, çığ duvarları, çitler, direkler, ağlar, ankrajlar ve kar toplanmasını engelleyici rüzgâr panelleri; çığ önleme, zarar azaltma amaçlı fiziksel engellerden bazılarıdır. Bu tedbirlerden hangilerinin nerelere uygulanacağı, jeomorfoloji konusunda uzman kişilerin rehberliğinde belirlenmeli ve uygulamaya geçirilmelidir.

Jeomorfoloji Derneği

Şekil 1. 11.02.2020 tarihinde Trabzon – Gümüşhane karayolu üzerinde gerçekleşen çığ afetinin yaşandığı sahanın özellikleri. Yüksek eğimli bir yamaçta gelişmiş kısa boylu – süreksiz bir akarsuyun açmış olduğu vadi, kar örtüsünün akışında yatak rolü üstlenmiştir. Çığ altında herhangi bir araç kalmaması, olası can kayıplarını engellemiştir. Bu karayolu üzerinde çığ riski taşıyan buna benzer pek çok nokta bulunmaktadır. Ulaşım hattının yoğun bir trafiğe sahip olması ve çığ riskinin devam etmesi nedenleriyle önleyici tedbirlerin bir an önce alınmasında fayda vardır.

Şekil 2. Bitki örtüsünden yoksun, yüksek eğimli bir yamacın etek kesiminden geçen karayolu çığ riski taşıyan sahalara bir başka örnek olarak gösterilebilir. Bu gibi risk taşıyan kesimlerde ya karayolunu ve dolayısıyla ulaşım hattını kullanan araçları çığdan koruyucu tünellerin yapılması ya da kar örtüsünün yamaç boyunca hareketini önleyici setlerin inşa edilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde kar yağışlarında azalma yönünde bir değişim olmadığı sürece bu gibi afetlerle karşılaşma olasılığı yüksektir.