“YÖK'ten Üniversite Programlarındaki İsim Kargaşasına Son Verecek Düzenleme” kapsamında “Önlisans ve Lisans Diploma Programlarının Yeniden İsimlendirilmesi ve Sınıflandırılması” başlığı ile yapılan duyuruda “Coğrafya Lisans Programı” adının “Beşeri ve Ekonomik Coğrafya”
olarak değiştirilme önerisi hakkında Jeomorfoloji Derneği’nin görüşleri (pdf formatında BURADAN indirebilirsiniz.)

02 Kasım 2019 tarihinde YÖK ana sayfasında; “YÖK'ten Üniversite Programlarındaki İsim Kargaşasına Son Verecek Düzenleme” başlıklı bir haber (https://www.yok.gov.tr/…/onlisans-ve-lisans-programlarinin-…), “Önlisans ve Lisans Diploma Programlarının Yeniden İsimlendirilmesi ve Sınıflandırılması” başlıklı bir duyuru (https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/DuyuruDetay.aspx?did=920) paylaşılmıştır. Bu haber ve duyuru ile “Coğrafya Lisans Programı” nda hem isim değişikliği, hem de sınıflama değişikliği yapılarak revize edileceği ilan edilmiştir.

“YÖK'ten Üniversite Programlarındaki İsim Kargaşasına Son Verecek Düzenleme” başlıklı çalışmanın, bir yıl boyunca 55 üniversiteden 120 akademisyenin yer aldığı 17 komisyon toplantısı ile gerçekleştirildiği ve bu düzenlemede; Yükseköğretimde benzer içerikli veya benzer isimli Ön lisans ve lisans programlarının yeniden isimlendirilip ve eğitim alanlarına göre tasnif edilmesi amaçlandığı belirtilmektedir. Ayrıca, bu düzenlemenin; “mesleklerin yetki ve sorumluluk alanlarını yeniden belirleyerek meslek sınıflaması yapmak değil”, yükseköğretim sistemindeki mevcut önlisans ve lisans programlarının UNESCO Uluslararası Standart Eğitim Sınıflamasına uyumlu, yani daha evrensel nitelikli “eğitim alan sınıflamasını yapılması” amacıyla gerçekleştirildiği ifade edilmiştir.

“Önlisans ve Lisans Diploma Programlarının Yeniden İsimlendirilmesi ve Sınıflandırılması” başlıklı yeni düzenlemeye dair duyuruda; Önlisans ve lisans programlarının, “UNESCO Uluslararası Standart Eğitim Sınıflandırması” da dikkate alınarak, “muhtelif üniversitelerden eğitim alanlarına özgü seçilmiş öğretim üyelerinden oluşturulan çalışma komisyonlarının önerileri” doğrultusunda, yeniden isimlendirildi ve sınıflandırıldığı belirtilmiştir. Bu yeniden isimlendirme ve sınıflamanın; aynı içeriğe sahip fakat farklı isimli olan önlisans ve lisans programlarının, ulusal ve uluslararası akademik hareketlilikte isim farklılığından kaynaklanan intibak ve akreditasyon, vb. problemler için çözüm üretilmesinin hedeflendiği beyan edilmiştir.
“Önlisans ve Lisans Diploma Programlarının Yeniden İsimlendirilmesi ve Sınıflandırılması” başlıklı yeni düzenleme kapsamında hazırlanan “Lisans Programları”; mensubu bulunduğumuz bilim dalı itibarıyla, Coğrafya Lisans eğitimi çerçevesinde incelenmiştir. Hazırlanmış olan düzenlemedeki Coğrafya Lisans eğitimi, “Geniş-Dar-Ayrıntılı Alan, Lisans Program Adı ve Önerilen Program Adı” kapsamında; Jeomorfoloji Derneğinin görüş ve önerileri aşağıdaki gibidir.
Yeni düzenlenen Lisans Programında; Coğrafya Lisans Programı:
03. Sosyal Bilimler, Gazetecilik ve Enformasyon
031. Sosyal Bilimler ve Davranış Bilimleri Alanı
0314. Sosyoloji ve Kültürel Çalışmalar
Mevcut Önerilen
006.0314.002.001. Coğrafya 006.0314.002. Beşeri ve Ekonomik Coğrafya
olarak yeniden isimlendirilip, sınıflandırılmıştır.

Yeni Lisans Programı incelendiğinde; Yüksek Öğretim, “Coğrafya Lisans Programının” yukarıdaki gerekçelere dayandırılarak, “Beşeri ve Ekonomik Coğrafya” olarak adının ve içeriğinin değiştirildiği görülmektedir. Düzenlenen Lisans Programında; “Coğrafya Lisans Programı” ile ilgili başka bir düzenlemeye yer verilmemiştir. Bu durum; Coğrafya Lisans Programının; “Beşeri ve Ekonomik Coğrafya Lisans Programı” olarak değiştirildiği anlamı taşımaktadır. Beşeri ve Ekonomik Coğrafya; Coğrafya Bilim Dalının iki temel alt disiplininden sadece biridir. Kapsam ve içerik olarak coğrafya bilim dalını temsil etmez. Bu itibarla ne isim değişikliği ve ne de sınıflama anlamında Beşeri ve Ekonomik Coğrafya; Coğrafya Bilim Dalının karşılığı, muadili ya da onun yerini alacak niteliğe sahip değildir.

Mezunların; yatay ve dikey hareketliliklerinde ve iş başvurularında mağdur olmaları, iş hayatında diplomalarını kullanırken unvan ve mesleki yetki çatışması yaşamaları, bu durumların açtığı sorunlar ve savrukluklara ait şikâyetleri, diploma denklik problemleri; “Önlisans ve Lisans Diploma Programlarının Yeniden İsimlendirilmesi ve Sınıflandırılması” çalışmanın yapılması için gerekçe gösterilmiştir. “Coğrafya Bilim Dalı” adının, “Beşeri ve Ekonomik Coğrafya” olarak değiştirilmesi için bu yazılanların hiçbiri doğru, haklı, makul, mantıklı geçerli bir gerekçe değildir, yapılmak istenen değişiklik; anlamlı bir mantığa da dayandırılarak açıklanamaz. Zira “Coğrafya Lisans Programı” adının bu bahsedilen problemlerle bir ilişkisi yoktur. Program adının “Beşeri ve Ekonomik Coğrafya Lisans Programı” olarak değiştirilmesinin de mevcut problemlerin çözümüne hiçbir katkısı olmayacağı gibi, aksine birçok problem için de tetikleyici rol oynayacaktır. Dolayısıyla değişiklik için mesnet edilen gerekçeler uygun değildir.

YÖK'ten üniversite programlarındaki isim kargaşasına son verecek düzenlemenin “Uluslararasılaşmaya katkı sağlayacağı” ifade edilmektedir. Böylece öğrenci ve mezunların, ulusal ve uluslararası düzeylerdeki hareketliliğine de bu çalışmanın olumlu katkı sağlayacağı düşünülmekte ve beklenmektedir. Oysa uluslararası coğrafya lisans programlarının isimleri “Beşeri ve Ekonomik Coğrafya Lisans Programı” değildir. Örneğin İngiltere’deki Oxford, Cambridge, Plymouth üniversitelerinde, Almanya’daki Humboldt, Heidelberg üniversitelerinde, Fransa’daki Sorbonne, Bologna üniversitelerinde, Amerika’daki Denver, Arizona üniversitelerinde ve diğer üniversitelerdeki coğrafya lisans eğitiminin adı “Beşeri ve Ekonomik Coğrafya Lisans Programı” değildir. Aksine bu gün Türkiye’de de uygulandığı gibi “Coğrafya Lisans Programı” ya da bazılarında olduğu gibi “Coğrafya ve Çevre”, “Coğrafya ve Bölge Planlama” veya “Coğrafya Fakültesi” vb. isimler ile anılırlar. Gerçek durum bu minvaldeyken, Coğrafya Lisans Programı adının “Beşeri ve Ekonomik Coğrafya Lisans Programı” olmasıyla nasıl “Uluslararasılaşmaya katkı sağlayacağı”, “isim kargaşasına son verileceği” anlaşılamamıştır? Aksine, kargaşa çıkmasının nedeni olacaktır.

Bu düzenlemenin amacı, yükseköğretim sistemindeki mevcut önlisans ve lisans programlarının UNESCO Uluslararası Standart Eğitim Sınıflamasına (ISCED-F 2013) uyumlu, yani daha evrensel nitelikli “eğitim alan sınıflamasının yapılmasıdır” denilmektedir. “Coğrafya Lisans Program adı ve sınıflaması” YÖK’ün yeni lisans program düzenlemesi ve onun esas alındığı ISCED-F 2013 sınıflaması, aşağıdaki tabloda karşılaştırmalı olarak verilmiştir.

Yeni YÖK Taslak Lisans Program düzenlemesi ISCED-F 2013
03. Sosyal Bilimler, Gazetecilik ve Enformasyon
031. Sosyal Bilimler ve Davranış Bilimleri Alanı
0314. Sosyoloji ve Kültürel Çalışmalar
006.0314.002. Beşeri ve Ekonomik Coğrafya
03. Social Sciences, Journalism and Information,
031. Social and behavioural sciences,
0314. Sociology and cultural studies [Cultural geography (human and social geography)]

05. Doğa Bilimleri, Matematik ve İstatistik
053. Fen Bilimleri Alanı
0532. Yer Bilimleri (Harita, Jeofizik, Jeoloji, Hidrojeoloji, Meteoroloji Mühendisliği, Tapu Kadastro).
05. Natural Sciences, Mathematics and Statistics,
053. Physical sciences,
0532. Earth sciences (Geography-Physical) Geography (nature)

0314 kodlu “Ayrıntılı alan” kapsamında yapılan sınıflamada “Cultural geography (human and social geography)” olarak isimlendirilmesine karşın, önerilen düzenlemede aynı kod tanımlamasının “Beşeri ve Ekonomik Coğrafya” olarak isimlendirilmesi; beyan edildiği gibi ISCED-F 2013 isimlendirme ve sınıflandırmasının esas alınmadığına işaret etmektedir.

0532 kodlu “Ayrıntılı Alan” kapsamında ISCED-F 2013 te “Geography (nature) ve Geography (physical)“ olarak yer alırken, YÖK düzenlemesinde Fiziki Coğrafyaya yer verilmemiştir. Bu yok saymanın ana fikri ve gerekçesi de anlaşılamamıştır. Yapılmak istenen yeni düzenlemede; Lisans eğitim programlarının yeniden isimlendirilmesi ve sınıflandırılmasının UNESCO Uluslararası Standart Eğitim Sınıflamasına (ISCED-F 2013) göre yapıldığı beyan edilmiştir. Buna karşın, yukarıdaki tablodan da açıkça görüleceği üzere, bu taslakta yer alan “Coğrafya Lisans Programı” için yapılan değişikliklerin, ISCED-F 2013 standartları esas alındığında da tutarlılığı olmadığı, ISCED-F 2013 standartları ile örtüşmediği görülmektedir.

Coğrafya bilim dalı; Fiziki Coğrafya ve Beşeri Coğrafya olmak üzere iki temel disiplinden oluşmaktadır. Bu iki disiplinin birlikteliği coğrafya bilim dalını tanımlar. Zira fiziki coğrafya ve beşeri coğrafyanın ilişkisel yapısı ve etkileşimi coğrafya bilim dalının sınırlarını çizer, içeriğini doldurur ve tamamlar. Eğer bu iki disiplinden biri eksik kalırsa o zaman coğrafya olmaz. Bu yüzden, yükseköğretimde coğrafya eğitimi verilmek isteniyorsa bu eğitimin adı “Coğrafya Lisans Programı” olmalıdır. Kapsamı ise fiziki coğrafya ve beşeri coğrafya disiplinlerinin yer aldığı bütünsellikle tanımlanmalıdır.

“Coğrafya Lisans Programı” adının, “Beşeri Coğrafya Lisans Programı” olarak değiştirilip, “Fiziki Coğrafya” disiplininin yok sayılarak, yeni bir sınıflama yapılması; aslında coğrafya bilim dalını yok saymak ve yeni bir bilim dalı oluşturmak anlamına gelir. Böyle bir sınıflamanın ve uygulamanın bir örneği daha yoktur. Çünkü yapılmak istenen bu değişiklik, evrensel “Coğrafya” tanımına uymaz.

İnsan ve mekân; coğrafya bilim dalının temel unsurlarıdır. Dünya’nın fiziksel özellikleri olarak; jeomorfoloji, klimatoloji, hidrografya, bitki ve hayvanlar, toprak örtüsü coğrafyanın “mekân” unsurlarını, bir başka ifadeyle fiziki coğrafyayı temsil ederler ve bu unsurların tümü birbiri ile ilişkilidir. Birbirini etkilerler ve etkilenirler. Anlaşılmaları ve problemlerinin çözümü mutlak bu ilişkisel etkileşimin doğru anlaşılması ve hesaba katılması ile mümkündür. İnsan ve yukarıda bahsedilen unsurların oluşturduğu çevresi ile etkileşimi ise beşeri coğrafyayı tanımlar. Hem fiziki coğrafya ve hem de beşeri coğrafya unsurları; hem kendi konuları ile ve ayrıca birbirleri ile zamana bağlı değişim ve etkileşim içindedirler. Coğrafya bilim dalını özel yapan da, onu tanımlayan unsurlar arasındaki işte bu değişim, etkileşim ve ilişkisel bütünlüktür. Bu yüzden, yeni düzenlemedeki coğrafya ile ilgili isim değişikliği ve sınıflama doğru ve uygulanabilir değildir.
Eğer yüksek öğretimde coğrafya eğitimi için yeni bir isimlendirme ve sınıflama yapılması isteniyorsa, Jeomorfoloji Derneği’nin bu konudaki önerisi; öncelikle isimlendirmenin Fiziki coğrafya ve beşeri coğrafya bütünselliğinin bozulmadığı ve adının, kapsamının ve içeriğinin evrensel örneklerde de olduğu gibi, “Coğrafya Lisans Programı” olmasıdır.

Sonuç itibarıyla, YÖK tarafından, 2 Kasım 2019 tarihinde yayınlanan; “YÖK'ten Üniversite Programlarındaki İsim Kargaşasına Son Verecek Düzenleme” başlıklı haber ve “Önlisans ve Lisans Diploma Programlarının Yeniden İsimlendirilmesi ve Sınıflandırılması” başlıklı duyuru ile paylaşılan, önlisans ve lisans programlarındaki yeniden isimlendirme ve sınıflama taslağında, coğrafya lisans programı ile ilgili yapılan hem isim değişikliği ve hem de içerik ve sınıflama değişikliği; Jeomorfoloji Derneği Yönetim Kurulunda görüşülerek, her yönü ile tartışılmıştır. Jeomorfoloji Derneği Yönetim Kurulu “Oybirliği” ile aldığı karar; coğrafya lisans programı ile ilgili yapılan yeni düzenlemelerin “hatalı” olduğudur. Öncelikli olarak “Coğrafya Lisans Programı” bütünlüğünün korunması ve sınıflamanın bilim dalı içerik ve kapsamına uygun olarak yapılması, Jeomorfoloji Derneğinin görüş ve beklentisidir.
Gereği için kamuoyuna duyurulur.

Jeomorfoloji Derneği Yönetim Kurulu

Prof. Dr. Hüseyin TUROĞLU - Başkan
Prof. Dr. M. Hakan YİĞİTBAŞIOĞLU  - Başkan Yardımcısı
Prof. Dr. Abdullah SOYKAN - Muhasip Üye
Prof. Dr. A. Evren ERGİNAL - Genel Sekreter
Prof. Dr. Uğur DOĞAN - Üye
Prof. Dr. Tuncer DEMİR - Üye
Doç. Dr. M. Kirami ÖLGEN - Üye